Đổi mới phương pháp dạy học (ĐMPPDH)
hiện nay không chỉ là phong trào mà còn là một yêu cầu bắt buộc với mọi giáo
viên (GV). Thông thường, ở các giờ thao giảng hay dự thi GV giỏi, tất cả GV đều
nỗ lực trong việc ĐMPPDH, dù còn có người chưa thành công như mong muốn. Trên
thực tế, khảo sát và điều tra xã hội học cho thấy tỷ lệ GV thực hiện được yêu
cầu này ở các trường chưa phải là nhiều. Vậy thực chất, họ đang gặp những khó
khăn gì?
Trước hết là do thói quen đọc - chép,
thuyết giảng, lệ thuộc sách giáo khoa của một bộ phận GV. Căn bệnh cố hữu là
chây ỳ, ngại thay đổi, thậm chí lười biếng khiến nhiều GV, trong đó có cả những
GV lâu năm, đã thuộc làu từng nội dung kiến thức trong sách giáo khoa nên khi
giảng thường đọc luôn cho học sinh (HS) chép lại các ý chính. Điều này tạo ra
thói quen thụ động của trò. Thầy nói sao, trò ghi vậy, và chỉ biết học thuộc
lòng, không cần suy nghĩ. Để chống lại thói quen xấu này, nhiều GV đã chủ động
trong việc tìm tòi những cách thức mới trong việc truyền đạt kiến thức, song do
nhận thức chưa thật đầy đủ, nên việc ĐMPPDH chưa hiệu quả. Trong một hội thảo
về vấn đề này hồi đầu tháng 2 vừa qua, ông Đặng Đình Đại, hiệu trưởng trường
THPT Nguyễn Gia Thiều đã nêu một ví dụ: Nhằm mục đích phát huy tính tích cực
của HS, trong nhiều tiết học từ đầu tới cuối chỉ thấy có GV hỏi, HS trả lời,
hoặc cả tiết học, HS không ghi được gì ngoài các tiêu đề chính. Theo GV, như
thế là chống đọc chép.Lại cũng có GV sử dụng máy tính, máy chiếu đa năng, song
lại chẳng hề chú ý xem có cần thiết và phù hợp với bài học không, liều lượng
thế nào... và nghiễm nhiên coi như mình đã ĐMPPDH mà quên mất rằng, đó chỉ là
phương tiện hỗ trợ cho việc
Những vấn đề tưởng nhỏ ấy, nhưng để GV vượt qua được không phải dễ. Không chỉ
cần sự tự giác, ý chí quyết tâm của mỗi GV, mà nó còn đòi hỏi sự vào cuộc của
ban giám hiệu nhà trường trong việc sáng tạo, đưa ra những biện pháp quản lý
hiệu quả giúp GV vượt qua rào cản này cả về nhận thức lẫn hành vi trong từng
giờ lên lớp.
Từ lối quen thuyết giảng, không ít người
chỉ “chạy” theo khối lượng kiến thức có trong sách giáo khoa, không quan tâm
đến việc tìm ra những biện pháp tác động đến quá trình nhận thức của HS. Đây là
thói quen, cũng là rào cản thứ hai của GV khi ĐMPPDH.Bản chất của việc dạy học
là làm cho HS chủ động tiếp thu, dễ hiểu, dễ nhớ kiến thức. HS tiếp thu kiến
thức không phải chỉ thông qua kênh nghe, kênh nhìn mà còn phải được tham gia
thực hành ngay trên lớp hoặc được vận dụng, trao đổi thể hiện suy nghĩ, chính
kiến của mình. Từ xa xưa, người phương Đông đã có câu: “Tôi nghe thì tôi quên,
tôi nhìn thì tôi nhớ, tôi làm thì tôi hiểu”. Những kết quả nghiên cứu khoa học hiện
đại cũng đã cho thấy, HS chỉ có thể nhớ được 5% nội dung kiến thức thông qua
đọc tài liệu. Nếu ngồi thụ động nghe thầy giảng thì nhớ được 15% nội dung kiến
thức. Nếu quan sát có thể nhớ 20%. Kết hợp nghe và nhìn thì nhớ được 25%. Thông
qua thảo luận với nhau, HS có thể nhớ được 55%. Nhưng nếu HS được trực tiếp
tham gia vào các hoạt động để qua đó tiếp thu kiến thức thì có khả năng nhớ tới
75%. Còn nếu giảng lại cho người khác thì có thể nhớ tới được 90%. Điều này cho
thấy tác dụng tích cực của việc dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của HS.
Để việc ĐMPPDH không chỉ là phong trào,
để nó không chỉ được nhìn thấy trên bề nổi mà còn được nhân rộng ở các nhà
trường, từng lớp học, trở thành thói quen của mỗi thầy cô giáo thì một trong
những điều kiện cần thiết là sự quan tâm, chỉ đạo, giúp đỡ thiết thực từ phía
ban giám hiệu nhà trường và các cấp quản lý. Vì rất nhiều lý do như đã thoát ly
giảng dạy, bận bịu với quá nhiều việc, nên ban giám hiệu các nhà trường thường
ít có thời gian dự giờ, có nơi chưa thực sự đi sâu, đi sát, tháo gỡ kịp thời
những băn khoăn, vướng mắc của GV trong việc triển khai yêu cầu này. Thực tế
cho thấy, nếu hiệu trưởng trường nào quan tâm đến việc ĐMPPDH, thì chắc chắn GV
trường ấy sẽ được tạo điều kiện để tiếp cận với các phương pháp dạy học mới,
với trang thiết bị hiện đại, có cơ hội được tham dự những buổi hướng dẫn, trao
đổi kinh nghiệm của những chuyên gia... Ngoài việc chuẩn bị điều kiện cơ sở vật
chất, trang thiết bị, tập huấn GV... điều quan trọng nữa là ban giám hiệu các
trường phải chủ động, sáng tạo trong cách tổ chức, quản lý để khích lệ GV
thường xuyên thực hiện đổi mới trong các giờ dạy, không để tình trạng người làm
cũng được, người không làm cũng chẳng sao.
Sự cần thiết phải ĐMPPDH thì đã rõ, song để thực hiện được rộng khắp trong toàn
ngành thật không đơn giản. Nó đòi hỏi người thầy không chỉ có bản lĩnh nghề
nghiệp vững vàng, mà còn phải tự mình vượt qua những thói quen đã ăn sâu, bám
rễ. Nói như một vị cán bộ quản lý ngành: “Nó đòi hỏithay đổi nhận thức về sự
trao đổi chủ thể trong một tiết dạy và phục vụ cho điều ấy là biết bao công
sức: Làm quen với công nghệ thông tin và những phương tiện dạy học hiện đại, sử
dụng được đa dạng các hình thức kiểm tra đánh giá, tiếp cận với những đòi hỏi
mới về kiến thức cũng như tâm lý của học trò... Hãy nhìn vào những đôi mắt học
trò! Chúng ta sẽ thấy sự háo hức, niềm khát khao hiểu biết vô bờ. Chúng đang
mong đợi các thầy cô truyền cho cách tự phát hiện, chiếm lĩnh và sử dụng tri
thức một cách tự nhiên nhất, giản đơn nhất và cũng khó quên nhất. Vậy thì,
ĐMPPDH là một nhu cầu không thể thiếu, và mỗi thầy cô giáo hãy nỗ lực hết mình
!”.